ابوسلیمان خطابیخطّابی، ابوسلیمان حَمْد بن محمدبن ابراهیم بن خَطّاب بُستْی، خطّابی، ابوسلیمان حَمْدبن محمدبن ابراهیم بن خَطّاب بُستْی، محدّث ، فقیه و لغت شناس قرن چهارم می باشد. ۱ - نامهر چند در بیشتر منابع نام وی حمد آمده، [۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۳۴۹، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۴۷، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۱۶، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۴]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۵]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۸۲ـ۸۴، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
ثعالبی [۶]
عبدالملکبن محمد ثعالبی، یتیمةالدهر، ج۴، ص۳۸۳، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و یاقوت حموی [۷]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
به نقل از ابوعبیده هروی که شاگرد خطّابی بوده، نام وی را احمد ذکر کرده‌اند و در برخی منابع نیز با همین نام از او یاد شده است. [۸]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۴، ص۲۰۰.
[۹]
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴، ص۴۴، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
[۱۰]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۸۱ـ۸۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
البته یاقوت حموی [۱۱]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
و سُبکی [۱۲]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۲، ص۲۸۲، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
تصریح کرده‌اند که نام درست خطّابی، حمد است. [۱۳]
صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۳۱۷.
خطّابی خود به این اختلاف اشاره کرده و نام صحیح خویش را حمد بیان کرده اما چون به احمد شهرت یافته بوده آن را ناپسند ندانسته است. [۱۴]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۱۵]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۵.
ضبط نام حَمْد نیز در منابع به دو صورت حَمَد و حَمد آمده است، [۱۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۸۵ـ۸۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
هرچند در بیشتر آن‌ها نام او را حَمْد نگاشته اند. [۱۷]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۱۸]
ابن قاضی شهبه، طبقاتالشافعیة، ج۱، ص۱۴۰، چاپ حافظ عبدالعلی‌مخان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰.
۲ - نسبتدرباره سبب نسبت وی به خطّابی اختلاف هست، [۱۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۸۹ـ۹۴، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
برخی زیدبن خطّاب بُستی را جد او میدانند [۲۰]
ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۴۵۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۲۱]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۵.
بعضی وی را از نسل زیدبن خطّاب‌بن نُقیل عَدْوی، برادر خلیفه دوم، ذکر کرده‌اند، [۲۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۲۳]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۰۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۲۴]
صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۳۱۷.
اما در این انتساب تردید جدّی وجود دارد. [۲۵]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۵.
[۲۶]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۸، ص۶۳۲، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
[۲۷]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
ظاهرآ صاغانی (متوفی ۶۵۰) تنها کسی است که اطلاع بیشتری درباره خطّابی و اجداد او داشته و نام برخی از اجداد خطّابی را ذکر کرده، از جمله ابن وی هزار بنده که نامش حاکی از ایرانی و نیشابوری بودن او است. [۲۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
باتلی [۲۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۹۳ـ۹۴، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
یادآور شده که مقصود از خطّابی به صورت مطلق، حَمْدبن محمدبن ابراهیم خطّابی است.۳ - سال تولدخطّابی در سال ۳۱۹ در شهر بُسْت به دنیا آمد. [۳۰]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۸۰، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳۱]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
درباره سال تولد وی اختلاف اندکی در منابع وجود دارد. [۳۲]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۹۷ـ۹۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
برخی سال ولادت او را ۳۱۷ [۳۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۸۰، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳۴]
ابن عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، ج۳، ص۲۱۴، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
و بعضی ۳۱۹ [۳۵]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۴، ص۲۴۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۳۶]
یاقوت حموی، معجم‌الادباء، ج۱۰، ص۲۶۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
ذکر کرده‌اند.۴ - سفرخطّابی پس از گذراندن تحصیلات اولیه در زادگاهش [۳۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۹۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
به شهرهایی چون مکه ، بغداد ، بصره و نیشابور سفر کرد و به سماع حدیث از محدّثان بزرگ آن مناطق پرداخت [۳۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۱۰ـ ۱۱۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۳۹]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۸۷ـ۸۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
تا آن‌جا که ذهبی [۴۰]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۱۰۱۸، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
او را رحّال وصف کرده است، هر چند از فهرست استادان وی مشخص است که خطّابی عمده تحصیلات خود را در نیشابور گذرانده که در روزگار وی یکی از مهمترین مراکز علمی جهان اسلام بود. حاکم نیشابوری در تاریخ نیشابور از اقامت چند ساله خطّابی در نیشابور سخن گفته و اشاره کرده که در آن مدت، خطّابی به روایت حدیث از مشایخ خود پرداخته است. [۴۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب،ج ۲، ص ۳۸۰، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
خطّابی برخی از آثار خود چون معالم‌السنن، غریب‌الحدیث، شرح‌الأسماء الحُسنی، العُزلة، و الغُنیة عن‌الکلام و اهله را در نیشابور نگاشت. [۴۲]
ابن عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، ج۳، ص۲۱۵، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
[۴۳]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۱۰۹۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
۵ - اساتیدخطّابی نزد بسیاری به تحصیل علوم مختلف پرداخت. [۴۴]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۳۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
برخی استادان مشهور او در حدیث عبارت اند از: ابوسعید احمدبن محمد ، مشهور به ابن‌اعرابی (متوفی ۳۴۰) که خطّابی ظاهرآ در سفر حج در مکه از وی سنن ابوداوود را سماع کرد [۴۵]
محمدبن احمد ذهبی،، ج۱۷، ص۲۶، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
[۴۶]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات ا لشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲ـ۲۸۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
ابوبکر محمدبن بکربن داسه بصری متوفی ۳۴۶، [۴۷]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
از راویان مشهور سنن ابوداوود که در بصره ساکن بود و خطّابی کتاب سنن را از او نیز روایت کرد [۴۸]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود،، ج ۱، ص ۹، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب
ابوبکر احمدبن ابراهیم اسماعیلی (متوفی ۳۷۱)، از بزرگان و محدّثان مشهور جرجان ؛ و ابوالعباس محمدبن یعقوب اصمّ (متوفی ۳۴۶)، [۴۹]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
از عالمان و محدّثان نامور نیشابور. [۵۰]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۹۱ـ۹۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
خطّابی نزد محمدبن علی قفّالِ چاچی (متوفی ۳۶۵)، از سرآمدان فقه شافعی در خراسان ، و حسن‌بن ابی‌هریره بغدادی (متوفی ۳۴۵)، سرآمد فقیهان شافعی بغداد، فقه شافعی را فراگرفت و خود نیز آرایی ویژه داشت. [۵۱]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۵ـ۲۹۰، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
[۵۲]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۱۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
سعدبن عبداللّه‌بن بریک آرای فقهی خطّابی را در کتاب الإختیارات الفقهیة للإمام الخطابی گرد آورده است. علاوه بر این، خطّابی نزد ابوعمر محمدبن عبدالواحد مشهور به غلام ثعلب (متوفی ۳۴۵) و ابومنصور محمدبن احمد ازهری (متوفی ۳۷۰) به فراگیری علم لغت پرداخت. [۵۳]
ابن عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، ج۳، ص۲۱۴، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
وی شاگردان فراوانی داشت، از جمله حاکم نیشابوری ، ابوحامد احمدبن محمد اسفراینی (متوفی ۴۰۶)، ابوعبید احمدبن محمد هروی (متوفی ۴۰۱) و عبدالغافربن اسماعیل فارسی (متوفی ۴۴۸). [۵۴]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۴.
[۵۵]
محمدبن احمد ذهبی، ج۱۷، ص۲۵، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
[۵۶]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
[۵۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۶۳ـ۱۷۵، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۵۸]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۹۵ـ۹۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
۶ - گرایش به اهل حدیثاز نظر کلامی، وی همچون برخی از شافعیان، به اهل حدیث گرایش داشت [۵۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۴۷ـ۱۵۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۶۰]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
و کتاب الغنیة عن الکلام و أهله را در دفاع از عقاید اهل حدیث و نقد شیوه متکلمان، با بهره گیری از احادیث و نگاه اهل حدیث نگاشته است. [۶۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۱۶ـ۲۲۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۶۲]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۰۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
کتاب الغنیة از منابع ابن تیمیه در درء تعارض العقل و النقل [۶۳]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، ج۷، ص۲۷۸ـ۲۸۳، چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
[۶۴]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، ص۲۸۶ـ۲۸۷،چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
[۶۵]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، ج۷، ص، ص۲۹۲ـ۲۹۴، چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
[۶۶]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، ج۷، ص۲۹۵ـ۳۰۲، چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
و سیوطی در کتاب صون المنطق و الکلام عن فن المنطق والکلام [۶۷]
عبدالرحمانبن ابیبکر سیوطی، صونالمنطق و الکلام عن فن المنطق و الکلام، ج۱، ص۹۱ـ۱۰۱، چاپ علی سامی نشار، قاهره (۱۳۶۶/ ۱۹۴۷).
بوده است. خطّابی در کتاب شعارالدین [۶۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۱۳ـ۲۱۵، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
با همین رویکرد به بحث از مسائل کلامی و نقد متکلمان در طرح مباحث عقلی پرداخته است. [۶۹]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل،ج۷، ص۲۹۴، چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
[۷۰]
ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، ج۷، ص۳۱۶ـ۳۱۷،چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳).
حسن بن عبدالرحمان علوی در الإمام الخطابی و منهجه فی العقیده (ریاض ۱۴۱۸/۱۹۹۷)، به تفصیل به بیان دیدگاه خطّابی که همچون اهل حدیث بوده، پرداخته است. اما شهرت اصلی وی در دانش لغت است. وی شاعری متبحر نیز بود [۷۱]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۱۰۱۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
[۷۲]
صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۳۱۸.
[۷۳]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۶۰، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و نمونه‌ایی از اشعارش در منابع نقل شده است. [۷۴]
عبدالملکبن محمد ثعالبی، یتیمةالدهر، ج۴، ص۳۸۳ـ۳۸۵، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۵]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۴ـ۲۱۶.
[۷۶]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۴ـ۲۸۵، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
۷ - وفاتخطّابی پس از سفرهای متعدد به زادگاه خود بازگشت و همان‌جا درگذشت. [۷۷]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۵.
[۷۸]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
در سال وفات او اختلاف هست، [۷۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۷۹ـ۱۸۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
برخی آن را ۳۸۶ و اغلب ۳۸۸ ذکر کرده اند. [۸۰]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
[۸۱]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۱۱ـ۱۱۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
یاقوت حموی [۸۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
اطلاع بیشتری درباره مکان درگذشت وی ارائه کرده که ظاهرآ برگرفته از کتاب تاریخ هرات فامی است که نسخه‌ای از آن را در اختیار داشت. یاقوت حموی [۸۳]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۶، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
محل درگذشت خطّابی را رباطی در بُست و در حاشیه رودخانه هیرمند/ هلمند (در متن به خطا هندمند) ذکر کرده است. ابوبکر عبداللّه‌بن ابراهیم حنبلی ، شعری در رثای او سروده که یاقوت حموی [۸۴]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۲، ص۴۸۷، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
آن را نقل کرده است وبرای دیگر اشعار در مرثیه او به کتاب باتلی مراجعه شود. [۸۵]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
بسیاری از عالمان به مدح خطّابی پرداخته و از او به بزرگی یاد کرده‌اند، از جمله ثعالبی [۸۶]
عبدالملکبن محمد ثعالبی، یتیمةالدهر، ج۴، ص۳۸۳، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و ابن خلّکان [۸۷]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۱۵.
که او را در وجوه بسیاری، ابوعبید قاسم‌بن سلّام زمان خویش معرفی کرده‌اند. که برای اظهارنظرها درباره جایگاه و منزلت علمی وی به کتابهای سبکی وباتلی وبریک مراجعه شود. [۸۸]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، ج۳، ص۲۸۲ـ۲۸۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶).
[۸۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۹۰]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۹۷ـ۱۰۰، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
خطّابی همچون بیشتر عالمان اهل‌سنّت حجیت خبر واحد را پذیرفته است [۹۱]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج ۱، ص ۲۴۲،چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب
[۹۲]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج ۳، ص ۳۲۵،چاپ محمد راغب طبّاخ
. وی همچنین نقل روایات نبوی را بدون اسناد و اطمینان از صحت آن جایز نمی‌داند [۹۳]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج ۴، ص ۱۸۷ـ۱۸۸،چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب
. او را یکی از نخستین کسانی میدانند که حدیث را به سه گونه صحیح، حسن و ضعیف [۹۴]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج ۴، ص ۶،چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب
تقسیم کرده است. [۹۵]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها،ج ۲، ص ۱۱۱۷ـ ۱۱۲۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۹۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۶۳۶ـ۶۳۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۸ - آثارخطّابی آثار بسیاری در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی نگاشته [۹۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۲۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۹۸]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۰۱ـ ۱۱۰، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
که از همان زمان شهرت یافته و محل مراجعه عالمان بوده است. [۹۹]
محمدبن خیر اشبیلی، ج۱، ص۱۹۰، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، چاپ فرانسیسکو کودرا و ریبرا تاراگو، ساراگوسا ۱۸۹۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۰۰]
محمدبن خیر اشبیلی، ج۱، ص۲۰۱، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، چاپ فرانسیسکو کودرا و ریبرا تاراگو، ساراگوسا ۱۸۹۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۰۱]
ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۱۶۴، المعجم المفهرس، او، تجرید اسانید الکتب المشهورة و الاجزاء المنثورة، چاپ محمد شکور امریرمیادینی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۱۰۲]
ابن حجر عسقلانی، ج۱، ص۳۹۹، المعجم المفهرس، او، تجرید اسانید الکتب المشهورة و الاجزاء المنثورة، چاپ محمد شکور امریرمیادینی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
آثار خطّابی از دو جنبه پراهمیت است؛ یکی، اثرگذاری در کتب پس از خود و دیگری، رویکرد نقادانه وی به سنّت دوره خویش.۹ - إصلاح غلط المحدثینوی افزون بر آن‌که کتاب إصلاح غلط المحدثین را با همین نگاه تألیف کرد و به تصحیح اشتباهات موجود در نقلهای روایات پرداخت، در دو شرح خود بر صحیح بخاری و سنن ابوداوود نیز به تصحیح اشتباهات و نقد برخی اسناد روایات و راویان احادیث توجه داشت. او در إصلاح غلط المحدثین که با نامه‌ای مختلف از آن یاد شده، [۱۰۳]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۲۱ـ۵۲۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
به بحث تصحیح تحریفها و تصحیفهای به وجود آمده در روایات پرداخته است. [۱۰۴]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۲۵ـ۵۵۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
حاتم صالح ضامن ، [۱۰۵]
حمدبن محمد خطّابی، اصلاح غلط المحدثین، مقدمه، ص ۲۸۹ـ۲۹۰، چاپ حاتم صالح ضامن، در مجلة المجمع العلمی العراقی، سال ۳۵، ش ۴ (محرّم ۱۴۰۵).
خطّابی را از پیشگامان تألیف در این حوزه به شمار آورده [۱۰۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۴۴ـ۵۴۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و براساس بعضی شواهد، این اثر را بخش پایانی کتاب غریب‌الحدیث خطّابی دانسته که آن را با اندکی تغییرات بازنویسی کرده است. [۱۰۷]
حمدبن محمد خطّابی، اصلاح غلط المحدثین، مقدمه، ص ۲۹۶ـ۲۹۷، چاپ حاتم صالح ضامن، در مجلة المجمع العلمی العراقی، سال ۳۵، ش ۴ (محرّم ۱۴۰۵).
[۱۰۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۳۵ـ۵۳۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
این کتاب مرجعی مهم در موضوع خود و مورد توجه بسیاری از عالمان بوده است. [۱۰۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۴۷ـ۵۴۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
این اثر با عنوان إصلاح غلط المحدثین، به کوشش حاتم صالح ضامن در مجلة المجمع العلمی العراقی (سال ۳۵، ش ۴، ۱۴۰۵) و نیز با عنوان إصلاح الأخطاء الحدیثیة التی یرویها اکثر الناس محرّفةً او ملحونةً، به‌اهتمام حسین اسماعیل حسین جمل (بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸) چاپ شده است. [۱۱۰]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۴۹ـ۵۵۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۱۰ - شأن الدعاءدر باب آداب دعا ، خطّابی کتاب شأن‌الدعاء را نگاشته که در نام آن اختلاف هست [۱۱۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۳۱ـ۲۳۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و این اختلاف نام در عنوان کتاب، به نظر برخی به جهت تنوع ابواب کتاب بوده است. [۱۱۲]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۳۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۱۱۳]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۰۴ـ۱۰۵، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
خطّابی در این کتاب به شرح کتاب الدعوات ابن‌خزیمه ، عالم و فقیه شافعی نیشابور، پرداخته است. [۱۱۴]
حمدبن محمد خطّابی،، شأن الدعاء، مقدمه دقاق، ص ۸، چاپ احمد یوسف دقاق، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
وی روایات این کتاب، به‌ویژه در دو باب نخست را از مشایخ خود نقل کرده، اما روایاتی که در شرح کتاب ابن‌خزیمه آورده، بدون سند است، به جز حدیث « اسماء حسنی » [۱۱۵]
احمد باتلی، ج۱، ص۲۳، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۱۱۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها،، ج۱، ص۹۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و روایاتی را که در لابه‌لای شرح خود آورده، گاه با سند و گاه بدون سند است. [۱۱۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۴۳ـ۲۷۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
خطّابی در این اثر از منابع متعددی بهره برده [۱۱۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۷۴ـ۲۷۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و حتی مطلبی به نقل از عالم و محدّث امامی، محمدبن بحر رهنی ، آورده است. [۱۱۹]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، شأن الدعاء، چاپ احمد یوسف دقاق، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
بسیاری از مؤلفان در آثار خود از این کتاب بهره جسته‌اند. [۱۲۰]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۷۸ـ۲۸۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۱۲۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۸۳ـ۲۹۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
خطّابی در این کتاب بدون اشاره به فرد یا جریان مشخصی، به دفاع کلامی از دعا پرداخته و به برخی انتقادات در این خصوص پاسخ داده است که احتمالا پاسخی به معتزلیان یا فردی معتزلی باشد. [۱۲۲]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۸ـ۱۳، شأن الدعاء، چاپ احمد یوسف دقاق، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
با توجه به تفصیل بحث خطّابی در اسماء الهی، [۱۲۳]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۰ـ۱۱۰، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
کتاب شأن الدعاء را می‌توان اثری در اسماءاللّه نیز دانست.۱۱ - کتاب العزلةکتاب العُزلة یا الاعتصام بالعزلة خطّابی نشان‌دهنده تمایلات صوفیانه وی است. وی در این کتاب [۱۲۴]
حمدبن محمد خطّابی، العزلة کتابُ ادبٍ و حکمةٍ و موعظة،ص۱۱۰ـ۱۱۳،چاپ یاسین محمد سوّاس
به بحث برتری گوشه‌نشینی پرداخته است. خطّابی به منتقدی که بر رسم گوشه‌نشینی ایرادهایی گرفته، تصریح روشنی نکرده اما کتاب وی یکی از کهن‌ترین دفاعها از سنّت خانقاه و ر باط‌نشینی صوفیه است [۱۲۵]
حمدبن محمد خطّابی، العزلة کتابُ ادبٍ و حکمةٍ و موعظة،ص ۵۳ـ۶۰،چاپ یاسین محمد سوّاس
. خطّابی در این کتاب در پی بیان معنای عزلت و فضیلت و احکام آن بوده و مطالب خود را در شانزده باب ذکر کرده است. او در این اثر بر آن است تا مفهوم عزلت‌گزینی را با سنّت اسلامی همساز کند و عزلت را ترک سخن گزاف و کنار گذاردن امور غیرضروری میداند نه عدم حضور در جامعه و ترک حقوق مردم و مددرسانی آنان و کارهایی از این دست [۱۲۶]
حمدبن محمد خطّابی، العزلة کتابُ ادبٍ و حکمةٍ و موعظة،ص ۵۸ـ۵۹،چاپ یاسین محمد سوّاس
[۱۲۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها ج ۱، ص ۳۴۳ـ۳۴۸
. العزلة کتابی تأثیرگذار بوده و در متون اخلاقی به‌کرّات از آن نقل قول شده است. [۱۲۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۵۰ـ۳۵۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
این کتاب بارها، از جمله به تحقیق یاسین محمد سوّاس (دمشق ۱۴۰۷) به چاپ رسیده است. [۱۲۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۵۷ـ۳۵۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۱۲ - غریب الحدیثکتاب مهم و بسیار مشهور خطّابی غریب‌الحدیث است که از منابع مهم در موضوع خود است. [۱۳۰]
عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور، المنتخب من السیاق، انتخاب ابراهیمبن محمد صریفینی،ج۱،ص۴۶۹ـ۴۷۰، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش.
[۱۳۱]
عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور، المنتخب من السیاق، ج۱،ص۱۲۴، انتخاب ابراهیمبن محمد صریفینی، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش.
[۱۳۲]
عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور، المنتخب من السیاق،ج۱، ص۵۲، انتخاب ابراهیمبن محمد صریفینی، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش.
[۱۳۳]
عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور، المنتخب من السیاق،ج۱،ص۵۱۱، انتخاب ابراهیمبن محمد صریفینی، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش.
[۱۳۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۲، ص۴۳۰، چاپ منیره ناجی سالم، بغداد ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
وی بخشی از این کتاب را در ۳۵۹ در بخارا نگاشت و سپس در نیشابور نسخه نهایی آن را فراهم آورد. [۱۳۵]
حمدبن محمد خطّابی، ج۱، ص۵۱، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۳۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۶۴ـ۳۶۵، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
خطّابی در مقدمه کتاب [۱۳۷]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۴۶ـ۷۱، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
مطالب متعددی را بیان کرده و آثار نگاشته شده در موضوع غریب‌الحدیث را برشمرده و پس از تبیین مراد از کلام غریب، علل نگارش کتاب خود را لزوم توضیح واژگان روایات و تکمیل دو کتاب قاسم بن سلّام و ابن قتیبه در کنار تصحیح تصحیفهای به وجود آمده در روایات عنوان کرده است. [۱۳۸]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۴۷ـ۴۹، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
وی چنان‌که در مقدمه [۱۳۹]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۴۸ـ۴۹، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
آورده، در این کتاب از ترتیب موجود در دو کتاب قاسم‌بن سلّام و ابن قتیبه پیروی کرده و به ترتیب، به شرح واژگان غریب احادیث پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم در جلد نخست، اقوال صحابه در جلد دوم، اقوال تابعان و روایات بدون سند در جلد سوم پرداخته و در پایان، بحثی درباره تصحیح تصحیفات به وجود آمده در روایات آورده است. [۱۴۰]
حمدبن محمد خطّابی،، غریب‌الحدیث، ج ۳، ص ۲۱۹ـ۲۶۵، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
ترتیب خاصی در نقل روایات وجود ندارد، جز آن‌که در روایات صحابه، احادیث صحابیان مشهور بر دیگران مقدّم داشته شده است. شیوه او چنان است که ابتدا متن حدیث، سپس سند آن را نقل میکند و پس از آن به شرح مفردات بدون ترتیب خاص می‌پردازد. وی از آیات و احادیث نبوی و نیز اشعار و امثال عربی برای شرح واژگان استفاده کرده است [۱۴۱]
حمدبن محمد خطّابی، ج۱، مقدمه عزباوی، ص۲۷، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۴۲]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۷۷ـ۳۷۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و از ساختمان واژگان و جایگاه نحوی آن‌ها در متن روایات [۱۴۳]
حمدبن محمد خطّابی،، غریب‌الحدیث، ج۱، ص۱۰۵، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۴۴]
حمدبن محمد خطّابی،، غریب‌الحدیث، ج۱، ص۳۳۵، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۴۵]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، ج۱، ص۴۲۲، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
و [۱۴۶]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، ج۱، ص ۳۴۰، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۴۷]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، ج ۱، ص ۴۸۵ چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۴۸]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، ج۱، ص ۵۳۲، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
نیز سخن گفته است. او همچنین موارد اشتباه در ضبط برخی واژه‌های منقول از بزرگان لغت‌شناس را یادآور شده است [۱۴۹]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث ج ۱، ص ۳۰۸، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۵۰]
حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، ج۱، ص۲۶۰، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
خطّابی همچنین دلالت برخی روایات بر احکام شرعی را نیز بیان کرده است. [۱۵۱]
حمدبن محمد خطّابی، ج۱، ص۷۴، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۵۲]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۵۴۶ـ۵۴۷، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
افزون بر اهمیت کتاب در موضوع خود، ویژگیهای دیگری چون دسترسی به اقوال لغت‌شناسان و اشعار عربی و همچنین اطلاعات قابل توجه در علوم مختلف برای آن برشمرده‌اند. [۱۵۳]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۰۲ـ۵۱۴، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
وی همچنین در مواردی به نقد راویان احادیث پرداخته است. [۱۵۴]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، ص۵۵، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۵۵]
حمدبن محمد خطّابی، ج۱، ص۱۷۴، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۵۶]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۲، ص۳۰۲، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۵۷]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۳، ص۲۱۸، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
خطّابی از منابع متعددی در نگارش این اثر سود جسته است. [۱۵۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۴۸۲ـ۴۸۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
بسیاری همچون ابوعبید هروی، بیهقی و زمخشری در آثار خود از غریب‌الحدیث خطّابی نقل‌قول کرده‌اند [۱۵۹]
حمدبن محمد خطّابی،، ج۱، مقدمه عزباوی، ص۳۸ـ۳۹، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳.
[۱۶۰]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۴۹۱ـ ۵۰۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
وبرای اطلاعات بیشتر درباره کتاب به مطلب باتلی مراجعه شود. [۱۶۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۳۷۲ـ۵۱۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۱۳ - معالم السننخطّابی به شرح‌نگاری بر کتابهای حدیثی توجه فراوانی داشت و آثار وی در این حوزه، از کهن‌ترین آثار نگاشته شده است و شرح‌نگاریهای وی بر جوامع حدیثی معروف به صحاح سته ، از دیگر دلایل شهرت خطّابی محسوب میشود. کتاب م عالم‌السنن خطّابی از جمله نخستین شروح سنن ابوداوود است. خطّابی در مقدمه أعلام‌الحدیث [۱۶۲]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۶۳]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۴، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۶۴]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۷۱۷، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۶۵]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۵۵۶، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
به همین نام از کتاب خود یاد کرده است. هر چند برخی با اسامی دیگری از آن یاد کرده‌اند، بیشتر به همین نام شهرت دارد. [۱۶۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۵۵ـ۵۵۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
تُکَتْلی بر این باور است که خطّابی سنن ابوداوود را بر صحیح بخاری و مسلم ترجیح داده است. ذهبی [۱۶۷]
محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، ج۳، ص۱۰۱۹، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
محلّ نگارش این کتاب را نیشابور دانسته است. از عبارت خطّابی [۱۶۸]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۶۹]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۲، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۷۰]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۸، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
چنین برمیآید که او این شرح را در پاسخ به درخواست گروهی تألیف و سپس بر گروهی از شاگردان خود در بلخ املا کرده است. باتلی [۱۷۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۶۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
از ارجاعات متعدد خطّابی به غریب‌الحدیث در این کتاب [۱۷۲]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص ۱۹۵، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۷۳]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۲۵۸، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۷۴]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج ۲، ص ۳۳۸، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
نتیجه گرفته که وی نگارش معالم‌السنن را پس از ۳۵۹، یعنی پس از نگارش نهایی غریب‌الحدیث، به‌اتمام رسانده است، از این رو سخن محمدبن سعد آل سعود [۱۷۵]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، مقدمه، ص۲۸، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
مبنی بر این‌که معالم‌السنن نخستین تألیف خطّابی است، صحیح نیست. باتلی [۱۷۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص ۷۴۵ـ۷۵۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
نام گروهی از عالمان را که به نقل و روایت این کتاب پرداخته‌اند، آورده است. نقل مطالبی از این کتاب توسط جمعی از عالمان بزرگ بر اهمیت فراوان این کتاب دلالت دارد. احتوای کتاب بر مطالب مربوط به میزان اعتبار روایات سنن ابوداوود، [۱۷۷]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۵۱، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۷۸]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۱۲۴، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۷۹]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۱۹۰ـ۱۹۱، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۰]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۲، ص۱۱۲، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۱]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۲، ص۱۲۷، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
و نیز اطلاعات مهم درباره راویان احادیث [۱۸۲]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۲، ص۱۱۳، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۳]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۲، ص۱۳۵، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۴]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۴، ص۳۷۳، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
و اصطلاحات حدیثی [۱۸۵]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۴۲، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۶]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۲۰۷، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
از دیگر ویژگیهای این کتاب است. خطّابی همچنین به تصحیح اشتباهات محدّثان در نقل الفاظ روایات توجه ویژه داشته [۱۸۷]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۵۴، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۸]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۱۵۹، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۸۹]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۲۰۲، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۹۰]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۳، ص۶۵، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
و به نقل اختلافات فقهی در شرح روایات نیز اهتمام ورزیده است [۱۹۱]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۳۶، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۹۲]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۷۶، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
[۱۹۳]
حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، ج۱، ص۹۴، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴.
برای اطلاعات بیشتر درباره روش خطّابی، شرح و کارهای انجام شده درباره کتاب باتلی، معالم‌السنن و چاپهای کتاب به کتاب باتلی و بریک مراجعه شود. [۱۹۴]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۵۶۶ـ۷۷۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۱۹۵]
سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶.
۱۴ - أعلام الحدیثخطّابی در تداوم کار خود در نگارش شرح بر آثار حدیثی، کتاب أعلام‌الحدیث را نگاشت که نخستین شرح بر صحیح بخاری است [۱۹۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۲، ص۷۹۶ـ۷۹۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
و باتلی [۱۹۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۲، ص۷۹۷ـ۷۹۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
درباره برخی آثار دیگر به عنوان شروح کهن‌تر از شرح خطّابی بر صحیح بخاری سخن گفته است که آن‌ها از کتب مستخرجات حدیثی بوده‌اند. در نام کتاب به‌سبب عدم تصریح مؤلف به آن، اختلاف هست و با اسامی متعددی از آن یاد شده است. [۱۹۸]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، مقدمه، ص ۶۴ـ۶۵، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۱۹۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۲، ص۷۸۳ـ۷۸۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
این کتاب پس از معالم‌السنن نگاشته شده است. [۲۰۰]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۷۴۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۲، ص۷۹۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
از مقدمه خطّابی در این کتاب [۲۰۲]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
برمیآید که او در این اثر درصدد شرح تمام روایات صحیح بخاری نبوده، بلکه تنها موارد نیازمند به شرح را به ترتیب روایات موجود در صحیح بخاری تبیین کرده است. در واقع وی تنها به شرح روایاتی پرداخته که مُبتدعه نقدهایی بر آن‌ها وارد کرده‌اند. بر این اساس، شرح وی شرحی منتقدانه از اهل بدعت و مدافعانه از اهل حدیث قلمداد میشود . خطّابی در این اثر در مواردی [۲۰۳]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۱۶، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۴]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۲۱۶، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۵]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۲۶۷، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۶]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۳۸۳، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
درباره احکام روایات فقهی سخن گفته و گاه [۲۰۷]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۳۳۳، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۸]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۷۷۶، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۰۹]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۱۲۷۴ـ۱۲۷۵، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
نوع و درجه اعتبار حدیث را بیان کرده است. خطّابی به شروط بخاری در نقل روایات تصریح نداشته، اما در برخی موارد [۲۱۰]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۴۰ـ۱۴۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۱۱]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۸۷ـ۱۸۸، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۱۲]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۵۰۷ـ۵۰۸، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
راویان و اسناد احادیث را مطابق شروط بخاری ندانسته و این نکته را یادآوری کرده است. وی در این اثر از تطویل کلام دوری جسته [۲۱۳]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۴۵، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۱۴]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۷۲۱، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۱۵]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۱۲۷۸، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۱۶]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۱۵۰۳، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
و درباره شرح پاره‌ای از روایات که از آن‌ها به تفصیل در معالم السنن سخن گفته، عباراتی موجز آورده است [۲۱۷]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۴ـ۱۰۵، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
و در توضیح تفصیلی واژگان روایات به کتب غریب‌الحدیث همچون اثر قاسم‌بن سلّام [۲۱۸]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
ارجاع داده، همچنین درباره روایات تکراری در صحیح بخاری بار اول آن را شرح داده و در موارد بعدی به آن ارجاع داده است [۲۱۹]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۲۲، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۲۰]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۱، ص۱۲۴، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
[۲۲۱]
حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، ج۲، ص۱۰۵۷، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸.
از نظر تکتلی عمده تفاوت این اثر با سایر شروح بخاری، بی‌توجهی خطّابی به عناوین ابواب (ترجمةالأبواب) صحیح بخاری در شرح روایات است. تکتلی همچنین شباهتهایی را در برخی مباحث، روایات و اصطلاحات میان أعلام‌الحدیث و دو کتاب تأویل مختلف‌الحدیث ابن‌قتیبه و مشکل‌الحدیث و بیانه، اثر ابن‌فورک که با هدف مشابه أعلام‌الحدیث نگاشته شده‌اند، بیان میکند. اهمیت این اثر خطّابی آن‌جا آشکار میشود که عبارات وی نشان میدهد در زمان وی صحیح بخاری هنوز جایگاه ممتازی را که بعدها در میان اهل‌سنّت یافت، نداشته است . شارحان بعدی صحیح بخاری، در مواضع زیادی، از اعلام‌الحدیث نقل مطلب کرده‌اند. [۲۲۲]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۲، ص۹۷۲ـ۹۸۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۱۵ - رسالة فی اعجاز القرآنخطّابی رساله‌ای با عنوان رسالة فی اعجازالقرآن دارد که به نظر می‌رسد در نگارش آن نگاه منتقدانه‌ای به دیدگاه‌های معتزله درباره اعجاز قرآن داشته و در مقدمه کوتاه کتاب به این مطلب اشاره کرده است. [۲۲۳]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۹۹ـ۲۰۶، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
۱۶ - آثار دیگرخطّابی از برخی تألیفات دیگر خود که تاکنون نسخی از آن‌ها به دست نیامده، در ضمن آثارش یاد کرده، [۲۲۴]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۰۷ـ۲۰۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۲۲۵]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها،ج ۱، ص۲۱۰ـ۲۱۳، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۲۲۶]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۱۵، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۲۲۷]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
از جمله مسألة فی ابن‌الصیاد که وی در أعلام‌الحدیث از این کتاب که احتمالا در حد رساله‌ای بوده، سخن گفته است. [۲۲۸]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۷۱۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
در رساله اخیر، خطّابی درباره اختلافات موجود در این‌که آیا ا بن‌صیاد همان دجال است یا خیر بحث کرده و ضمن نقل آرای مختلف، به گردآوری اخبار و روایات درباره او پرداخته است. [۲۲۹]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۹۹، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
برخی از کتابهای خطّابی همچون الامالی، علم‌الحدیث، معرفةالسنن و الآثار و المنتخب چاپ نشده و به صورت نسخه خطی باقی مانده‌اند. [۲۳۰]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۹۵ـ۱۹۷، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
باتلی [۲۳۱]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۱۹۰ـ ۱۹۱، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
[۲۳۲]
احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۸، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵.
فهرستی از آثار منسوب به خطّابی را تنظیم کرده است.۱۷ - فهرست منابع۱) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴؛ ۲) ابن تیمیه، درء تعارض العقل و النقل، چاپ محمد رشاد سالم، ریاض (۱۳۹۹ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۹ـ۱۹۸۳)؛ ۳) ابن حجر عسقلانی، المعجم المفهرس، او، تجرید اسانید الکتب المشهورة و الاجزاء المنثورة، چاپ محمد شکور امریرمیادینی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸؛ ۴) ابن خلّکان، وفیات الاعیان. ۵) ابن عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ ۶) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛ ۷) ابن قاضی شهبه، طبقاتالشافعیة، چاپ حافظ عبدالعلی‌مخان، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۸ـ۱۴۰۰/ ۱۹۷۸ـ۱۹۸۰؛ ۸) محمدبن خیر اشبیلی، فهرسة ما رواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، چاپ فرانسیسکو کودرا و ریبرا تاراگو، ساراگوسا ۱۸۹۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹؛ ۹) احمد باتلی، الامام الخطابی و آثاره الحدیثیه و منهجه فیها، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۵؛ ۱۰) سعد بریک، الاختیارات الفقهیة للامام الخطابی، ریاض ۱۴۲۶/۲۰۰۶؛ ۱۱) عبدالملکبن محمد ثعالبی، یتیمةالدهر، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳؛ ۱۲) حمدبن محمد خطّابی، اصلاح غلط المحدثین، چاپ حاتم صالح ضامن، در مجلة المجمع العلمی العراقی، سال ۳۵، ش ۴ (محرّم ۱۴۰۵)؛ ۱۳) حمدبن محمد خطّابی، اعلام الحدیث فی شرح صحیح البخاری، چاپ محمدبن سعد آل‌سعود، مکه ۱۴۰۹/۱۹۸۸؛ ۱۴) حمدبن محمد خطّابی، شأن الدعاء، چاپ احمد یوسف دقاق، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴؛ ۱۵) حمدبن محمد خطّابی، العزلة کتابُ ادبٍ و حکمةٍ و موعظة، چاپ یاسین محمد سوّاس، دمشق ۱۴۰۷/۱۹۸۷؛ ۱۶) حمدبن محمد خطّابی، غریب‌الحدیث، چاپ عبدالکریم ابراهیم عزباوی، دمشق ۱۴۰۲ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۲ـ۱۹۸۳؛ ۱۷) حمدبن محمد خطّابی، معالم‌السنن و هو شرح سنن الامام ابی‌داود، چاپ محمد راغب طبّاخ، حلب ۱۳۵۱ـ۱۳۵۲/ ۱۹۳۲ـ۱۹۳۴؛ ۱۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی. ۱۹) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳؛ ۲۰) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸؛ ۲۱) محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرةالحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۸ـ۱۳۹۰/ ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰؛ ۲۲) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقاتالشافعیةالکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره (۱۹۶۴ـ ۱۹۷۶)؛ ۲۳) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛ ۲۴) عبدالکریم بن محمد سمعانی، التحبیر فی المعجم الکبیر، چاپ منیره ناجی سالم، بغداد ۱۳۹۵/۱۹۷۵؛ ۲۵) عبدالرحمانبن ابیبکر سیوطی، صونالمنطق و الکلام عن فن المنطق و الکلام، چاپ علی سامی نشار، قاهره (۱۳۶۶/ ۱۹۴۷)؛ ۲۶) حسن بن محمد صاغانی، العباب الزاخر و اللباب الفاخر، ج ۱، چاپ محمدحسن آل‌یاسین، بغداد ۱۳۹۷/۱۹۷۷؛ ۲۷) صفدی، الوافی بالوفیات. ۲۸) عبدالغافربن اسماعیل فارسی، الحلقة الاولی من تاریخ نیسابور، المنتخب من السیاق، انتخاب ابراهیم بن محمد صریفینی، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش؛ ۲۹) یاقوت حموی، معجم‌الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳؛ ۱۸ - پانویس
۱۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «ابوسلیمان خطابی»، شماره ۷۱۱۱. |